Plantaardige verfstoffen

Wanneer mensen zijn begonnen met het kleuren van hun kleding is niet meer te achterhalen, maar het gebruik is duizenden jaren oud. Dat planten kleurstoffen bevatten is waarschijnlijk toevallig ontdekt. Hoe? Dat is onbekend. Het romantische beeld is dat iemand misschien heeft geknoeid met bessen of langs een bramenstruik liep die kleur afgaf. Als je een stengel van een wedeplant knakt, komt er soms een blauwe druppel uit... In ieder geval zijn er tal van aanwijzingen dat er al in het neolithicum verfstoffen werden gemaakt van planten. Sinds die ver achter ons liggende tijd tot in de negentiende eeuw werd textiel bijna uitsluitend geverfd met plantaardige, en heel soms ook met dierlijke kleurstoffen.

Het plantaardig verven was echter snel voorbij toen natuurkundigen in de negentiende eeuw methodes ontdekten om synthetisch te verven. De teelt van verfplanten als indigo (blauw), wouw (geel) en meekrap (rood) liep enorm terug, en in plaats daarvan werden verfstoffen vanaf toen industrieel geproduceerd.

Eerlijk is eerlijk: er is ook veel te zeggen voor synthetisch verven: het is efficiënter, goedkoper en het verbruikt minder water. Niet op de laatste plaats nemen verfplanten landbouwgrond in beslag die anders ook gebruikt zou kunnen worden voor voedingsgewassen. Dat hadden ze in de door hongersnoden geteisterde middeleeuwen al snel door en het was een reden waarom op veel verfplanten in bepaalde periodes een teeltverbod heerste.

Op esthetisch vlak leggen de synthetische verfstoffen het echter af tegen de plantaardige. Textielververs die in de negentiende eeuw aarzelden om over te gaan op het verven met synthetische kleuren, wezen daar uiteraard al op. De kleuren die werden bereikt met plantaardige kleuren waren sprankelender, levendiger en rijker vonden zij. Ook een flinke dosis conservatisme kan natuurlijk hebben meegespeeld in hun beoordelingen, maar hun opvattingen worden ook gedeeld door hedendaagse ververs die juist zijn opgeleid met het gebruik van synthetische verfstoffen. Ook die zeggen dat plantaardige verfstoffen fraaiere kleuren opleveren.

Natuurlijke kleurstoffen geven een rijker kleurenbeeld

Het mooie is dat wat het geoefende oog van een verfmeester waarneemt, namelijk dat plantaardige verfstoffen mooiere kleuren opleveren, ook te onderbouwen is. In tegenstelling tot synthetische kleurstoffen, die altijd bestaan uit slechts één kleurende molecule, zijn plantaardige kleurstoffen namelijk altijd het resultaat van de synergie van meerdere in de plant aanwezige kleurstoffen, soms zelfs van uiteenlopende chemische groepen en van (bijna) kleurloze substanties. Anders gezegd: synthetische verfstoffen geven een vlakker kleurenbeeld, terwijl de kleur bij plantaardige verfstoffen is opgebouwd uit meerdere componenten wat zorgt voor een rijker kleurenbeeld.

Verfstoffen kunnen worden bereid uit tientallen verfplanten. Net als bij het bereiding van eten wordt daarbij gesproken van recepten, in dit geval dan van verfrecepten. Daarin wordt nauwkeurig uit de doeken gedaan hoe het verfproces in zijn werk moet gaan. Daarbij moet je bedenken dat de verfstof zelf vaak niet alles is. Vaak moet de textiel ook worden voorbehandeld, zodat de verving duurzaam is en de verfstof goed hecht. Daarvoor zijn beitsmiddelen nodig die eveneens cruciaal zijn in het verfproces.

In de plantaardige verfrecepten komt kennis bijeen die in de loop van duizenden jaren is vergaard. Maar er zijn nu ook kant-en-klare pakketjes in de handel die speciaal zijn gemaakt voor de doe-het-zelver. Tien van de meest gebruikte plantaardige kleurstoffen vind je door te klikken op de button hieronder.